Tonio: Een romanrequiem, door A.Th. van der Heijden.

Boekbespreking door Sami Faltas

In 2010 kwam de zoon van Adri van der Heijden en Miriam Rotenstreich bij een auto-ongeluk om het leven. Van der Heijden liet daarop zijn zorgvuldig voorbereide plan voor een nieuwe roman vallen en schreef in plaats daarvan een boek over Tonio. Ik heb deze requiemroman niet ademloos, maar geboeid, dat wil zeggen als een gevangene, gelezen. De ouders van Tonio verdienen ons medeleven, maar het boek verdient op zijn eigen merites beoordeeld te worden. Het is door de literaire kritiek de hemel in geprezen. Terecht?

Je kunt het boek op verschillende manieren bekijken en beoordelen.

'Tonio' is allereerst een schitterend eerbetoon aan een jongen van deze tijd, geboren in een intellectuele familie. Hij groeide op in Amsterdam-Zuid, bezocht het gymnasium en studeerde fotografie. Tonio werd door de welvaart en gulheid van zijn ouders verwend, maar niet bedorven. Hij was wat lui en zoals alle tieners veel met zichzelf bezig, maar spontaan, lief, pienter en ondernemend. Dat zijn ouders niet alleen van hem hielden, maar ook op hem verliefd waren, is goed te begrijpen.

Het boek is ook een liefdesverklaring van een vader aan zijn verloren zoon. Zo'n ontroerende beschrijving van een relatie tussen vader en zoon heb ik nog nooit gelezen. Van der Heijden schrijft even openhartig over prachtige en smartelijke belevenissen voor, tijdens en na het korte leven van Tonio. Bijzonder navrant zijn de passages over de zelfvoldane houding van de auteur en zijn illusies over het stapsgewijs produceren van zijn volgende roman beschrijft, terwijl de politie onderweg is om te melden dat Tonio in kritieke toestand in het ziekenhuis is opgenomen. Het boek is dus niet alleen een dodenmis en een liefdesverklaring, maar ook een boetedoening voor de fouten en mislukkingen die Tonio's vader zichzelf verwijt

Moet dit boek naar de maatstaven van een roman worden beoordeeld, terwijl het niet of nauwelijks fictie bevat? Ik meen van wel, want Van der Heijden gebruikt de romanvorm om het verhaal van de komst, het leven en de dood van Tonio te vertellen. Wat ik pijnlijk miste in dit boek was een perspectief op een gelukkiger leven voor de ouders na het peilloze verdriet over de dood van Tonio. Ik heb er tevergeefs op gewacht en klapte het boek ten slotte met een grijns van frustratie dicht.

Mag ik dat de schrijver verwijten? Nee. Dat is mijn probleem, niet het zijne. Volgens eigen zeggen verwerken Adri en Miriam niet hun rouw. Zij houden de pijnlijke herinnering aan Tonio en zijn dood als een open zenuw in stand omdat dat hun laatste band is met de geliefde jongen. Zij onderzoeken alles over de laatste dagen van hun zoon, tot en met de videofilm van een bewakingscamera die het ongeval vastlegde, maar verdiepen zich niet in de bestuurder van de auto die tegen die fiets van Tonio botste.

Van der Heijden bewondert de boeken van Thomas Mann. Toen zijn vrouw zwanger was, stelde hij half schertsend voor, het kind Tonio te noemen, indien het een jongen zou blijken te zijn. Hij was ervan overtuigd dat het een meisje was. De naam ontleende hij aan Manns boek Tonio Kröger. In zijn requiemroman meldt Van der Heijden dat hij Thomas Mann niet meer kon lezen toen hij vernomen had dat toen Klaus Mann zelfmoord pleegde, de vader niet bereid was om een toernee door Scandinavië te onderbreken om de begravenis van zijn zoon bij te wonen.

'Tonio' is inderdaad een meesterwerk, maar een zwaar boek om te lezen. Wie het kan opbrengen om het enorme verdriet van Tonio's ouders te ervaren, moet dit boek beslist lezen.